“ELEKTRON TO‘LOV TIZIMLARI VA ULARNING HUQUQIY TARTIBGA SOLINISHI”
Keywords:
Elektron to‘lov tizimi,to‘lov tizimlari,raqamli iqtisodiyot,to‘lovlar xavfsizligi,huquqiy tartibga solish,Markaziy bank,elektron tijorat,elektron raqamli imzo,mobil to‘lovlar,naqd pulsiz hisob-kitob,axborot xavfsizligi, kiberxavfsizlik, blokcheyn texnologiyasi, moliyaviy infratuzilma, to‘lov tizimlari qonunchiligi, foydalanuvchi huquqlarini himoya qilish, raqamli transformatsiya, O‘zbekiston Respublikasi, to‘lov tashkilotlari, moliyaviy xizmatlar raqamlashtirilishi.Abstract
Ushbu maqolada zamonaviy raqamli iqtisodiyot sharoitida elektron to‘lov tizimlarining mohiyati, ularning huquqiy asoslari va amaliy qo‘llanilish mexanizmlari keng yoritilgan. Tadqiqot davomida elektron to‘lov tizimlari nafaqat moliyaviy operatsiyalarni tezkor va xavfsiz amalga oshirish vositasi sifatida, balki iqtisodiy barqarorlikni mustahkamlovchi, naqd pulsiz hisob-kitoblarni kengaytiruvchi, soliq tushumlarini oshiruvchi hamda raqamli iqtisodiyotning poydevorini tashkil etuvchi muhim omil sifatida tahlil etiladi.Maqolada O‘zbekiston Respublikasida elektron to‘lov tizimlarini tartibga soluvchi me’yoriy-huquqiy hujjatlar, jumladan, “To‘lovlar va to‘lov tizimlari to‘g‘risida”gi Qonun (2019-yil 1-noyabr), “Elektron tijorat to‘g‘risida”gi Qonun, “Elektron raqamli imzo to‘g‘risida”gi Qonun hamda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining normativ-huquqiy hujjatlari chuqur tahlil qilingan. Ushbu huquqiy bazaning mazmun-mohiyati elektron to‘lov tizimlari ishtirokchilarining huquq va majburiyatlarini belgilash, ularning faoliyati ustidan davlat nazoratini o‘rnatish, to‘lovlar xavfsizligi va shaffofligini ta’minlashga qaratilganligi bilan izohlangan.Shuningdek, maqolada elektron to‘lov tizimlarining zamonaviy turlari — bank asosidagi, mobil, internet va elektron hamyon tizimlari, ularning texnik imkoniyatlari, afzalliklari va amaliy qo‘llanish sohasi batafsil yoritilgan. Raqamli to‘lov muhitida paydo bo‘layotgan kiberxavfsizlik muammolari, foydalanuvchilar ma’lumotlarining maxfiyligini saqlash, firibgarlik holatlarining oldini olish bo‘yicha xalqaro standartlar (PCI DSS, ISO/IEC 27001) asosida tahliliy mulohazalar keltirilgan.Maqolada, shuningdek, blokcheyn texnologiyasi, sun’iy intellekt asosida to‘lov monitoringi, mobil to‘lov platformalari va transchegaraviy to‘lov tizimlari kabi istiqbolli yo‘nalishlarning rivojlanish tendensiyalari tahlil qilingan. Muallif elektron to‘lov tizimlarini takomillashtirish uchun huquqiy mexanizmlarni yanada rivojlantirish, milliy va xalqaro tizimlar o‘rtasida integratsiyani kuchaytirish, moliyaviy savodxonlikni oshirish hamda foydalanuvchi huquqlarini yanada samarali himoya qilish zarurligini asoslab beradi.Xulosa qismida esa elektron to‘lov tizimlari mamlakat iqtisodiy salohiyatini yuksaltiruvchi, moliyaviy xizmatlar raqamlashtirilishini tezlashtiruvchi hamda global raqamli iqtisodiyotda O‘zbekistonning raqobatbardoshligini oshiruvchi strategik omil sifatida baholangan.
References
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – Toshkent: “O‘zbekiston”, 2023.
2. O‘zbekiston Respublikasining “To‘lovlar va to‘lov tizimlari to‘g‘risida”gi Qonuni. Qabul qilingan sana: 2019-yil 1-noyabr.
3. O‘zbekiston Respublikasining “Elektron tijorat to‘g‘risida”gi Qonuni. Qabul qilingan sana: 2015-yil 29-aprel.
4. O‘zbekiston Respublikasining “Elektron raqamli imzo to‘g‘risida”gi Qonuni. Qabul qilingan sana: 2003-yil 11-dekabr.
5. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki. “To‘lov tizimlari faoliyatini tashkil etish to‘g‘risidagi nizom”, 2021-yil 25-iyun.
6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni, PQ–4699-son, 2020-yil 28-aprel.
7. Karimov A. R. Elektron to‘lov tizimlari va ularning xavfsizligini ta’minlash masalalari. – Toshkent: TDYUU nashriyoti, 2022.
8. Abdullayev B. Sh. Raqamli iqtisodiyot sharoitida elektron to‘lov tizimlari rivoji. – “Iqtisod va huquq” jurnali, №4, 2021.
9. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki rasmiy veb-sayti: https://www.cbu.uz
10. Jahon banki (World Bank). Digital Financial Services: Global Overview and Trends. – Washington D.C., 2021.
